صنعت نفت و گاز ایران، بهعنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشورمان و با برخورداری از ذخایر غنیِ انرژی، فرصتهایی فراوان برای سرمایهگذاران داخلی و خارجی در بر دارد.
در شرایطی که تحولات جهانی و تغییرات بازار انرژی چالشهای جدیدی را پیش روی این صنعت قرار دادهاند، یکی از راهکارهای مؤثر و نوآورانه برای پیشرفتِ این حوزه بهرهگیری از سرمایهگذاری خطرپذیر است.
در این مقالهٔ مکس به نقش کلیدیِ VCها در تقویت نوآوری، بهبود فرایندها و حفظ رقابتپذیریِ صنعت نفت و گاز ایران در سطح بینالمللی میپردازیم.
چرا سرمایهگذاری خطرپذیر برای صنعت نفت و گاز اهمیت دارد؟
سرمایهگذاری خطرپذیر، بهویژه در صنایعی با ویژگیهای پیچیده و نیاز به نوآوریهای مستمر –مانند صنعت نفت و گاز– اهمیت زیادی دارد. این نوع سرمایهگذاری که معمولاً در مراحل ابتدایی یا میانیِ فرایند توسعهٔ کسبوکار صورت میگیرد، به شرکتها کمک میکند:
- فناوریهای نوآورانه را معرفی کنند؛
- ظرفیتهای جدیدی برای رشد و توسعه شناسایی نمایند؛
- و در نهایت قابلیت رقابتپذیریشان در بازارهای جهانی را افزایش بدهند.
یکی از ویژگیهای صنعت نفت و گاز پیچیدگی فرایندهای تولید و نیاز به فناوریهای پیشرفته است. اینجاست که سرمایهگذاری خطرپذیر میتواند به تأمین منابع مالیِ لازم برای توسعهٔ فناوریهای جدید، بهبود فرایندهای تولید و چهبسا کاهش هزینههای جاری کمک کند.
از سوی دیگر، شرکتهای پتروشیمی و نفتی در ایران –که در بعضی موارد با رکود اقتصادی و مشکلات فنی و تجاری در سطح داخلی و بینالمللی روبهرو هستند– میتوانند با جذب سرمایههای کلان از طریق صندوقهای خطرپذیر به رشد و تحول بیشتری دست یابند.
بر اساس آمار و ارقام جهانی، سرمایهگذاری خطرپذیر در صنایع مختلف، بهویژه در بخش انرژی، رو به افزایش است. مقدار سرمایهگذاری خطرپذیرِ شرکتی در سطح جهانی طی سال ۲۰۲۳ بیش از ۳۲۰میلیارد دلار بود که حدود ۱۱٫۶میلیاردش به حوزهٔ صنایع انرژی و پتروشیمی –و عمدتاً فناوریهای سبز، تحولات دیجیتال و توسعهٔ محصولات جدید– اختصاص داشت.
در همین راستا، شرکتهای بزرگ بینالمللی مانند BASF، Shell، ExxonMobil و TotalEnergies با ایجاد صندوقهای خطرپذیر شرکتی توانستهاند مسیر حرکت نوآوریهای مهم بهسوی بازار پتروشیمی را هموار نمایند. برای نمونه:
- شرکت BASF Venture Capital در پروژههای تحولآفرینی مثل IntelliSense.io سرمایهگذاری کرده است که با استفاده از هوش مصنوعی به بهینهسازی مصرف انرژی و منابع کمک میکند؛
- یا Shell Ventures با حمایت از استارتاپهایی مانند LanzaTech –که روی تولید سوختهای زیستی از زیستتوده تمرکز دارد– راههایی جدید برای کاهش آلایندهها پیدا کرده است.
این روندها نشاندهندهٔ تأثیر مثبت VCها روی تسریع تحولات فناوری و افزایش رقابتپذیری در صنعت نفت و گاز هستند. سرمایهگذاری خطرپذیر به شرکتهای کوچک تا بزرگ کمک میکند با ایجاد همکاریهای نوآورانه، به اهدافی همچون بهرهوری بیشتر و کاهش هزینهها دست پیدا کنند.
چالشها و فرصتهای جذب سرمایهگذاری خطرپذیر در ایران چه هستند؟
طی سالهای اخیر حرکتهایی در راستای جذب سرمایههای خطرپذیر در صنعت نفت و گاز ایران انجام شده است، اما این رویکرد هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارد.
بر اساس آمارهای منتشرشده طی دو سال اخیر پانزده صندوق خطرپذیر ایرانی –که تمرکزشان بیشتر روی صنایع نفت، گاز و پتروشیمی است– از کارگروه صندوقهای پژوهش و فناوری کشور مجوز تأسیس گرفتهاند.
یکی دیگر از اقدامات مهم در این راستا، تصویب قانون جهش تولید دانشبنیان است که زیرساختهای لازم برای تأسیس و توسعهٔ صندوقهای خطرپذیر را فراهم کرده است.
این قانون با هدف حمایت از نوآوری و فعالیت دانشبنیانها، به شرکتهای پتروشیمی و نفتی امکان میدهد بخشی از سود سالیانهشان را به سرمایهگذاری در فناوریهای نوآورانه اختصاص بدهند.
چنین رویکردی نهفقط باعث بهبود فرایندهای تولید و افزایش بهرهوری میشود، بلکه به کاهش وابستگی به خامفروشی و افزایش ارزشافزوده در صنعت پتروشیمی هم منجر خواهد شد؛ هدفی که در نهایت بهبود شرایط اقتصادی کلانِ ایران را به ارمغان میآورد.
با وجود تحولات مرتبط با سرمایهگذاری خطرپذیر در ایران، هنوز چالشهایی وجود دارند که مانعِ جذب کامل این نوع سرمایهگذاری در صنعت نفت و گاز و کسبوکارهای وابسته میشوند.
یکی از این چالشها نوسانات اقتصادی و سیاسی است که روی جذابیت این بازارها تأثیر منفی گذاشته است. عدم شفافیت در بعضی قوانین و مقررات مالی هم باعث شده سرمایهگذاران در ورود به این حوزه محتاطتر عمل کنند، و با همهٔ قوا حرکت نکنند.
با همهٔ اینها، فرصتهای زیادی برای جذب سرمایهگذاری خطرپذیر در صنعت نفت و گاز ایران وجود دارد، و صنعت پتروشیمی ایران ظرفیتهای فراوانی برای نوآوری و توسعه دارد.
البته با توجه به سیاستهای حمایتی جدید میتوان انتظار داشت این صنعت در سالهای آینده به یکی از مقاصد اصلی سرمایهگذاریهای خطرپذیر داخلی و بینالمللی تبدیل شود.
برای درک بهترِ فرصتها و چالشهای پیشِ روی سرمایهگذاری خطرپذیر در ورود به صنعت نفت و گاز بیایید نگاهی به تجربههای موفق بینالمللی و چند تجربهٔ داخلی بیندازیم.
نگاهی به چند تجربهٔ بینالمللی موفق در ورود سرمایهگذاری خطرپذیر به پتروشیمی
طی سالهای اخیر کشورهایی مانند ایالات متحده و کانادا، و بعضی کشورهای اروپایی توانستهاند با استفاده از مدلهای مختلف سرمایهگذاری خطرپذیر در صنعت نفت و گاز به موفقیتهایی قابل توجه برسند.
بسیاری از شرکتهای نفتیِ کوچک و متوسط در ایالات متحده با استفاده از صندوقهای خطرپذیر پروژههایی نوآورانه مثل شِل گاز را به مرحلهٔ اجرایی رساندهاند. این سرمایهگذاریها نهفقط باعث تحول در بخش انرژی این کشور شدهاند، بلکه به گسترش صادرات گاز طبیعی و کاهش وابستگی به نفت کمک کردهاند.
شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر کانادایی هم با حمایت از استارتاپهای فعال در حوزهٔ انرژیهای تجدیدپذیر و بهینهسازی مصرف انرژی، به صنعت نفت و گاز این کشور کمک کردهاند تا از تحولات جهانی بهخوبی بهرهبرداری کند.
بنابر آمار و ارقام موجود، این سرمایهگذاریها در کانادا، بهویژه در زمینههای توسعهٔ فناوریهای پالایش و تولید سوختهای زیستی، تأثیراتی مثبت بر جای گذاشتهاند.
نروژ هم از طریق صندوقهای خطرپذیر در حوزهٔ انرژی توانسته بخشهای نفت و گاز خود را از وابستگی به منابع سنتی انرژی بهسوی تولید انرژیهای تجدیدپذیر و پایدار هدایت نماید.
این کشور اروپایی با بهرهبرداری از منابع مالیِ حاصل از صندوقهای نفتی خود به یکی از کشورهای پیشرو در توسعهٔ فناوریهای نوین در این صنعت تبدیل شده است.
در ایران هم بعضی شرکتهای بزرگ با سرمایهگذاریهای کلان روی صندوقهای خطرپذیر شرکتی توانستهاند همکاریهای مؤثری با شرکتهای دانشبنیان برقرار کنند، و به نتایجی مثبت برسند.
برای نمونه، فولاد مبارکهٔ اصفهان با سرمایهگذاریِ ۱۰۰۰میلیاردتومانی همکاری با ۳۰ شرکت دانشبنیان را آغاز نمود که در نهایت به صرفهجویی ۱۸۰میلیوندلاری، و جلوگیری از خروج ارز منجر شد.
خلاصه اینکه بسیاری از شرکتهای بزرگ نفتی در جهان با راهاندازی صندوقهای خطرپذیر شرکتی توانستهاند به نوآوریهایی در حوزههای کاهش آلایندگی، افزایش بهرهوری و تولید انرژیهای تجدیدپذیر دست یابند.
چگونه سرمایهگذاران خطرپذیر را به صنعت نفت و گاز ایران جذب کنیم؟
ایجاد و اجرای مؤثر قوانین حمایتی از اقدامات مؤثر در راستای جذب سرمایهگذارهای خطرپذیر بینالمللی و البته ترغیب سرمایهگذاران داخلی به حضور در بازار نفت و گاز ایران است.
تصویب قوانین جدیدی مانند مادهٔ ۱۵ برنامهٔ هفتم توسعه در ایران –که به شرکتهای خصوصی اجازه میدهد در توسعهٔ میادین نفت و گاز مشارکت کنند– میتواند بستری مناسب برای جذب سرمایههای خطرپذیر فراهم بیاورد.
در این زمینه، تسهیل فرایند صدور مجوزهای سرمایهگذاری و کاهش بوروکراسیهای اداری میتواند روند جذب سرمایههای داخلی و خارجی را تسریع کند.
این رویکرد، بهویژه برای استارتاپها و شرکتهای دانشبنیانی که در مرحلهٔ اولیهٔ فعالیتشان هستند، اهمیت زیادی دارد. پس توجه به قوانین تسهیلکننده در جهت جذب سرمایهگذاریهای خطرپذیر راهکاری مؤثر به شمار میرود.
ایجاد صندوقهای حمایتی دولتی راهکاری دیگر است که میتواند در کنار صندوقهای خصوصی، نقشی مؤثر در جذب سرمایهگذاری در پروژههای کلان نفتی ایفا نماید. برای نمونه، صندوق توسعهٔ ملّی ایران با حمایت از پروژههای نوآورانه میتواند سرمایهگذاران خطرپذیر را به حضور در صنعت نفت و گاز ترغیب نماید.
کلام آخر
سرمایهگذاری خطرپذیر، بهعنوان ابزاری قدرتمند و اثرگذار، میتواند نقشی حیاتی در رشد و تحول صنعت نفت و گاز ایران ایفا کند. با وجود چالشهایی همچون تحریمهای بینالمللی و نوسانات اقتصادی، فرصتهای زیادی برای جذب سرمایهگذاری در این حوزه وجود دارند.
سرمایهگذاری در این صنعت، بهویژه در بخشهای نوآوری، پتروشیمی و انرژیهای تجدیدپذیر، به تقویت رقابتپذیری و بهبود فرایندهای تولید هم کمک میکند.
تصمیمگیران و سیاستگذاران با اتخاذ رویکردهای حمایتی و قانونی مناسب در ایران میتوانند از ظرفیتهای سرمایهگذاری خطرپذیر بهرهبرداری کنند تا کشورمان بیش از همیشه به یکی از فعّالان مؤثر در بازار جهانی نفت و گاز، و محصولات مرتبط تبدیل شود.