این روزها همه درباره سلامت الکترونیک صحبت می‌کنند، اما تعداد کمی از مردم تعریف روشنی از این اصطلاح نسبتاً جدید دارند. این اصطلاح که تا قبل از سال ۱۹۹۹ به‌ندرت استفاده می‌شد، اکنون به نظر می‌رسد که به کلمه‌ای رایج و عمومی بدل شده است. از آنجایی که اینترنت فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی را برای صنعت فناوری اطلاعات مراقبت‌های بهداشتی سنتی ایجاد کرد، استفاده از یک اصطلاح جدید برای پرداختن به این مسائل مناسب به نظر می‌رسید.
بنابراین، چگونه می توانیم سلامت الکترونیک را تعریف کنیم؟ مزایای سلامت الکترونیک چیست؟ در این مقاله سعی شده است تعریفی روشن از سلامت الکترونیک داده شود.
سلامت الکترونیک چیست؟
e-Health یک اصطلاح نسبتاً جدید برای عملکرد مراقبت‌های بهداشتی و درمانی است که توسط فرآیندها و ارتباطات الکترونیکی پشتیبانی می‌شود. کاربرد این اصطلاح متفاوت است. برخی آن را گسترده‌ای بسیار بزرگ درنظرمی‌گیرندکه فرآیندهای الکترونیک و دیجیتال در سلامت را پوشش می‌دهد، در حالی که برخی دیگر از آن در معنای محدودتر، یعنی مراقبت‌های بهداشتی با استفاده از اینترنت استفاده می‌کنند.
کاملاً واضح به نظر می‌رسد که سلامت الکترونیک فراتر از یک توسعه فناوری صرف است. سلامت الکترونیک حوزه‌ای نوظهور در تلاقی انفورماتیک پزشکی، بهداشت عمومی و تجارت است که به خدمات بهداشتی و اطلاعات ارائه شده یا ارتقا یافته از طریق اینترنت و فناوری‌های مرتبط اشاره دارد. در معنای وسیع‌تر، این اصطلاح نه تنها یک توسعه فنی، بلکه یک روش تفکر، نگرش و تعهد برای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در راستای بهبود درمان و بهداشت در سراسر جهان است.
در نتیجه این اصطلاح می‌تواند طیف وسیعی از خدمات یا سیستم‌ها را در برگیرد، از جمله:
- پرونده الکترونیک سلامت
- نسخه الکترونیکی
- پشتیبانی تصمیم‌گیری بالینی
- پزشکی از راه دور
- مدیریت سلامت
- تیم‌های مراقبت سلامت مجازی
- mHealth یا m-health
- تحقیقات پزشکی با استفاده از اینترنت
- انفورماتیک سلامت/ سیستم‌های اطلاعات مراقبت های بهداشتی
- راهکارهای تبادل اطلاعات سلامت
- برنامه‌های مدیریت برای بیماری‌های مزمن.
“e” در e-Health متضمن چه چیزهایی است؟
سلامت الکترونیک باید به صورت پویا تعریف شود. کما اینکه در تعریف‌های مختلفی که از سلامت الکترونیک داریم هم بیشتر بر کاربرد آن و کارهایی که توسط آن انجام می‌شود تمرکز می‌شود. در عین حال می‌توان اذعان داشت که که سلامت الکترونیک فراتر از “اینترنت و پزشکی” را دربرمی‌گیرد.
به این ترتیب، “e” در سلامت الکترونیک نه تنها مخفف “الکترونیک” است، بلکه متضمن تعدادی “e” دیگر هم هست، که در مجموع شاید بهترین توصیف از سلامت الکترونیک (یا آنچه باید باشد)، با این ۱۰ عبارت ممکن باشد.
۱- اثربخشی (Efficiency) :
اثربخشی خدمات درمانی و بهداشتی در هر کشوری با سلامت الکترونیک افزایش می‌یابد. چرا که سلامت الکترونیک خطاهای پزشکی و دارویی و انجام فرایندهای تکراری را کاهش می‌دهد.
۲- افزایش کیفیت مراقبت بهداشتی (Enhancing quality of care) :
کیفیت مراقبت‌های درمانی هم با سلامت الکترونیک افزایش می‌یابد. قابلیت اشتراک‌گذاری اطلاعات بین پزشکان، بیماران و مراکز درمانی، سیستم درمان را به ارائه‌ی خدمات درمانی با کیفیت بالاتری مجهز کرده است.
۳- مبتنی بر شواهد (Evidence based):
فرآیندهای درمانی باید مبتنی بر شواهد علمی و ثبت شده باشند. سلامت الکترونیک از مستند بودن این فرایندها اطمینان حاصل می‌کند.
۴- توانمند سازی بیماران (Empowerment of consumers and patients):
سلامت الکترونیک بیمارمحور است. در سیستم سلامت الکترونیک بیماران به پرونده سلامت الکترونیک خود دسترسی دارند. علاوه بر این آموزش‌های لازم در خصوص بیماری یا نگرانی‌های بیمار در بستر اینترنت قرار دارد که می‌تواند نیازهای او را برطرف کند.
۵- ترغیب بیمار برای برقراری رابطه جدید با پزشک (Encouragement):
سلامت الکترونیک ارتباط بیمار و پزشک را وارد مرحله‌ی دیگری می‌کند. این ارتباط پویا و مدرن است. به صورتی که تصمیمات با آگاهی بیمار و بر اساس اطلاعات مشترک بین بیمار و پزشک گرفته می‌شوند.
۶- آموزش (Education):
آموزش‌های پزشکی از جمله مهم‌ترین جنبه‌های سلامت الکترونیک می باشند. این اطلاعات تنها برای آموزش بیمار نیست. بلکه پزشک و درمان‌گران به صورت مرتب اطلاعات خود را به‌روز می‌کنند.
۷- توان‌مندی در تبادل اطلاعات و ارتباطات (Enabling information exchange and communication):
سلامت الکترونیک بستری مناسب جهت تبادل اطلاعات بیماران و مراکز سلامت مانند بیمارستان‌ها است. قابلیت تبادل اطلاعات باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه های درمان و هم‌چنین انتخاب روند درمانی صحیح‌تر برای بیمار است.
۸- توسعه‌ی مراقبت‌های بهداشتی (Extending the scope of healthcare):
سلامت الکترونیک، خدمات درمان را تا خانه‌ی شما می‌آورد، چرا که محدودیت‌های فیزیکی ارائه‌ی مراقبت‌های بهداشتی را از بین می‌برد. امروزه شما می‌توانید از هر مکان و در هر زمانی به وسیله‌ی اینترنت به پزشک مورد نظر خود دسترسی داشته باشید. مشاوره پزشکی و پزشکی از راه دور، یکی از مهم‌ترینِ این توسعه‌هاست.
۹- اخلاقیات (Ethics):
اطلاعات پزشکی هر فردی محرمانه است. سلامت الکترونیک با مطرح کردن اخلاقیات در تعریف و کرانه ی خود، این مهم را دوباره یادآوری می‌کند.
۱۰- برابری و عدالت (Equity):
آرمان یک جامعه‌ی سالم،ارائه ی خدمات درمانی و بهداشتی به همه‌ی گروه‌های جامعه و دسترسی برابر افراد به این خدمات است. سلامت الکترونیک در راستای عدالت بهداشتی در جهان می‌کوشد. شما به صورت برابر‌تری به پزشکان خوب یا اطلاعات صحیح دسترسی خواهید داشت.
مزایای سلامت الکترونیک
سلامت الکترونیک فواید زیادی دارد. به همین دلیل است که دولت‌ها بخش درمان را تشویق می‌کند تا خدمات سلامت الکترونیکی بیشتری ارائه دهد. در تعریف سلامت الکترونیک هم به صورت ضمنی برخی کارکردها و فواید آن مطرح شد. در ادامه برخی از مهم‌ترین مزایای سلامت الکترونیکم از نظر گذرانده می‌شود.
۱. صرفه جویی در زمان: سلامت از راه دور می‌تواند در زمان صرفه‌جویی کند. به عنوان مثال، بیماران می‌توانند قرار ملاقات خود را با پزشک به صورت آنلاین تعیین کنند. و حتی در صورت استفاده از مشاوره آنلاین پزشکی، نیازی به ترک خانه هم ندارند.
۲. افزایش بینش نسبت به سلامت: در یک محیط دیجیتال، بینش بیشتری نسبت به سلامت بیمار حاصل می‌شود. افراد می‌توانند تمام یا بخشی از داده‌های خود را با پزشک خود به اشتراک بگذارند، به‌طوری که مجبور نباشند کل سابقه پزشکی یا فرآیندهای تشخیصی و درمانی خود را تکرار کنند. این به پزشکان اجازه می‌دهد تا مؤثرتر کار کنند، درمان مناسب را سریع‌تر تعیین کنند و از اشتباهات جلوگیری کنند. از طرفی بیماران به لطف درک بیشتر از وضعیت سلامتی خود، کنترل بیشتری هم بر سلامت خود پیدا می‌کنند.
۳. بار اداری کمتر: در سایه‌ی سلامت الکترونیک پزشکان می توانند اطلاعات را به راحتی و با ایمنی با همکاران‌شان به اشتراک بگذارند. نوبت‌دهی اینترنتی، مشاوره از راه دور هم می‌تواند بار کادر درمان را کاهش دهد.
۴. سلامت الکترونیک استفاده مقرون‌به‌صرفه و محافظت شده از فناوری‌های ارتباطی (ICT) را به نفع سلامت و زمینه‌های مرتبط با سلامت تضمین می‌کند.
۵. دسترسی سریع به سوابق و اطلاعات بیمار را برای کادر درمان فراهم می‌کند.
۶. کار کاغذی را کاهش می‌دهد، هزینه‌های تکراری را کاهش می‌دهد و در نتیجه هزینه‌های درمان را کاهش می‌دهد.
۷. خطاهای پزشکی را کاهش می‌دهد.
۸. ارتباط بسیار ساده‌تر است و شکاف بین بیمار و ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی را پر می‌کند.
۹. با استفاده از آن می‌توان شرایط بیماران را به راحتی کنترل کرد و پیشرفت آن‌ها را می‌توان به صورت بلادرنگ ثبت کرد.
۱۰. پیگیری فعالیت‌های روزانه از آنچه می‌خوریم، ضربان قلب، میزان خواب، زمان مصرف دارو و غیره بسیار راحت شده است.
۱۱. در شرایط اضطراری، می‌توان از آن به عنوان پاسخ‌دهنده برای مشاوره استفاده کرد.
۱۲. می‌تواند در پر کردن شکاف عدم‌دسترسی مشتری به منابع برای دریافت خدمات استفاده شود.
۱۳. سلامت الکترونیک می‌تواند برای آموزش از راه دور هم استفاده شود.
۱۴. سلامت الکترونیک در دستیابی به اولویت‌های بهداشتی عالی مانند پوشش همگانی سلامت (UHC) و اهداف توسعه پایدار (SDGs) بسیار مهم است.
۱۵. با بهبود همه‌ی جنبه‌های مراقبت از بیمار، از جمله ایمنی، اثربخشی، بیمار محوری، ارتباطات، آموزش، به موقع بودن، کارایی و برابری، مراقبت‌های بهداشتی بهتری را ارائه می‌دهد.
۱۶. با تشویق به سبک زندگی سالم‌تر در کل جمعیت، از جمله افزایش فعالیت بدنی، تغذیه بهتر، اجتناب از خطرات رفتاری و استفاده گسترده‌تر از مراقبت‌های پیشگیرانه، سلامت بهتری را فراهم می کند.
سایر مزایای سلامت الکترونیک
در ادامه به صورت موردی به برخی دیگر از فواید سلامت الکترونیک هم اشاره می‌کنیم:
- ایجاد ارتباط گسترده‌تر و پوشش جغرافیایی بیشتر
- شناسایی سریع‌تر بیماری‌ها
- معالجه و پیشگیری از بیماری‌ها
- افزایش تعامل بین پزشک و بیمار
- واکنش‌های سریع‌تر برای درمان
- ایجاد یک فضای رقابتی سالم بین عوامل و دست‌اندرکاران سلامتی
- کاهش هزینه‌های مستقیم درمان و هزینه‌های غیرمستقیم مانند هزینه‌ی رفت و آمد.
سلامت الکترونیک در کشورهای دیگر و ایران
امروزه در کشورهایی که برنامه های استقرار دولت الکترونیک و اجزای آن از جمله سلامت الکترونیک اجراء شده است، استفاده از کامپیوتر و اینترنت یکی از موارد معمول و استاندارد در مطب پزشکان محسوب می‌شود. در کل اروپا سازماندهی خدمات سلامت به منظور استفاده حداکثر از فناوری اطلاعات با هدف بهبود دسترسی, کیفیت و بهره‌وری در ارائه خدمات سلامت در حال تغییر و تحول است.
از نظر کسب‌وکاری نیز علاوه بر اینکه تعداد استارتاپ‌های سلامت دیجیتال در یک دهه اخیر به طور قابل توجهی افزایش یافته است، میزان سرمایه‌گذاری در این حوزه نیز رشد صعودی داشته است. طبق گزارش استارتاپ هلث (Startup Health) میزان سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌های سلامت دیجیتال از 2/1 میلیارد دلار در سال 2010 با رشد بیش از 10 برابر به میزان 6/14 میلیارد دلار در سال 2018 رسیده است. این نشان می‌دهد که پیش‌بینی سرمایه‌گذاران نیز بیانگر رشد و توسعه سلامت دیجیتال و پیدا کردن جایگاهی ویژه در حوزه سلامت است.
در این بین ایران هم در بین کشورهایی قرار دارد که در چند سال اخیر با سرعت زیادی به سمت سلامت الکترونیک روی آورده است. استارتاپ‌های موفقی چون دکترتو در این حوزه فعالیت می‌کنند و این امید را می‌دهند که به زودی سلامت الکترونیک بر کل فرآیندهای درمانی و بهداشتی کشورمان سایه خواهد انداخت.
منابع: