مدل آبشاری در حوزهٔ سرمایه‌گذاری خطرپذیر تحول‌آفرین است! این مدل صرفاً چهارچوبی برای تقسیم سود نیست، بلکه طرحی برای مدیریت ریسک، پاداش و ایجاد رابطه با سرمایه‌گذاران به شمار می‌رود. پس چه شریک عمومی (GP) باتجربه‌ای هستید، و چه شریک محدودی (LP) درحال ارزیابی صندوق، این مقالهٔ بلاگ مکس را با دقت بخوانید تا مدل آبشاری را بشناسید، و برای حفظ منافع و به حداکثر رساندنِ بازده از آن استفاده کنید.
مراحل مدل آبشاری چه هستند؟
مدل آبشاری (waterfall model) برای توزیع شفاف و عادلانهٔ سود، در مراحل مختلفی از عمر استارتاپ، عمل می‌کند. بیایید چگونگیِ عملکرد معمول این مدل را مرور کنیم:
۱. بازگشت سرمایه اولیه
این اولین مرحله در مدل آبشاری است. شرکای محدود (LPها) قبل از هر شخص دیگری سرمایهٔ اولیه‌شان را پس می‌گیرند؛ البته بدون سود یا بهرهٔ تعیین‌شده (carried interest)، فقط بازپرداخت کامل پولی که سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
برای نمونه، فرض کنید یک‌میلیارد تومان روی صندوقی سرمایه‌گذاری کرده‌اید. قبل از اینکه شرکای عمومی حتی به فکر سود بیفتند، این یک‌میلیارد تومان به شما بازمی‌گردد. این مرحله مهم است، زیرا شرکای محدود را مطمئن می‌کند که سرمایه‌شان حفظ شده است.
۲. بازده ترجیحی
اولویت بعدی بازده ترجیحی یا نرخ بازده حداقل یا نرخ مانع (hurdle rate) است؛ اساساً حداقل بازدهی تضمین‌شده برای شرکای محدود قبل از اینکه شرکای عمومی سهمی دریافت کنند. این نرخ معمولاً بین 6 تا 8درصد تعیین می‌شود، و جبران‌کنندهٔ هزینه-فرصتِ سرمایه‌گذاری شرکای محدود است.
فرض کنید صندوق شما نرخ بازده حداقل 7درصد دارد. برای سرمایه‌گذاری یک‌میلیاردتومانی، هر سال ۷۰میلیون تومان دریافت خواهید کرد؛ آن هم قبل از اینکه شرکای عمومی شروع به کسب سهمشان از سود کنند.
این مرحله اغلب لحنِ رابطهٔ بین شرکای محدود و عمومی را تعیین می‌کند؛ یعنی نشان می‌دهد صندوق تا چه حد برای سرمایه‌گذاران خود ارزش قائل است.
۳. جبران شرکای عمومی
در این مرحله شرکای عمومی شروع به کسب درآمد می‌کنند. مرحلهٔ جبران شرکای عمومی به آن‌ها اجازه می‌دهد با توجه به سهم توافق‌شده –که اغلب 20درصد است– در توزیع سود «جبران» کنند. این رویه مانند فشار روی پدال گاز برای مدیران صندوق است ؛ یعنی برای رساندن شرکای محدود به بازده ترجیحی پاداش می‌گیرند.
برای مثال، اگر صندوقی بعد از بازده ترجیحی یک‌میلیارد تومان سود تولید کند، شرکای عمومی ممکن است تا ۲۰۰میلیون تومان سود بگیرند تا به تقسیم‌بندیِ ۸۰-۲۰ توافق‌شده برسند.
این مرحله انگیزه‌ای برای مدیران صندوق ایجاد می‌کند تا نتایجی قوی ارائه بدهند، زیرا درآمدشان به عبور از آستانه‌های شرکای محدود بستگی دارد.
۴. بهرهٔ تعیین‌شده
سودهای باقی‌مانده طبق تقسیم سود توافق‌شده –معمولاً 80درصد برای شرکای محدود و ۲۰درصد برای شرکای عمومی– تقسیم می‌شوند. این مرحله به مدیران صندوق برای عملکردشان پاداش می‌دهد، و آن‌ها را به دستیابی به اهداف بزرگ‌تر ترغیب می‌کند.
اگر صندوقی یک‌میلیارد تومان سود کل تولید کند، ممکن است تا ۸۰۰میلیون تومان به شرکای محدود، و تا ۲۰۰میلیون تومان به شرکای عمومی تعلق بگیرد. این تقسیم‌بندی منعکس‌کنندهٔ روح همکاری در سرمایه‌گذاری خطرپذیر است؛ یعنی همه از موفقیت صندوق سود می‌برند.
انواع مدل آبشاری چیست؟
همه مدل‌های آبشاری یکسان نیستند. دو نوع اصلی وجود دارد که در ادامهٔ این مقالهٔ مکس آن‌ها را با هم مقایسه می‌کنیم.
مدل آبشاری اروپایی
مدل اروپایی با اولویت‌دادن به شرکای محدود، آن‌ها را ملزم می‌کند قبل از اینکه شرکای عمومی حتی یک ریال از بهرهٔ تعیین‌شده را بگیرند، کل سرمایهٔ اولیهٔ خود را در سرتاسر صندوق پس بگیرند.
مزایای این مدل چه هستند؟
- حفاظت قابل توجهی برای شرکای محدود فراهم می‌کند.
- موفقیت کل صندوق قبل از سوددهی به شرکای عمومی را تضمین می‌کند.
معایبش چه هستند؟
- تأخیر در پرداخت‌ها برای شرکای عمومی، که چه‌بسا انگیزهٔ مدیران صندوق را کاهش بدهد.
برای مثال، اگر صندوقی ۱۰۰میلیاردتومانی از مدل اروپایی استفاده کند، کل این ۱۰۰میلیارد تومان باید به شرکای محدود برگردد، آن هم قبل از اینکه شرکای عمومی بتوانند بهرهٔ تعیین‌شده کسب کنند.
چنین رویکردی تضمین می‌کند که شرکای محدود، قبل از شروع تقسیم سود، هزینه‌های سرمایه‌ایِ خود را کاملاً دریافت می‌کنند.
این مدل در سرمایه‌گذاری خصوصی، جایی که بازده‌های بلندمدت و پایدار اغلب در اولویت هستند، رواج دارد. سرمایه‌گذاران نهادی در سرمایه‌گذاری خطرپذیر که به حفاظت در برابر ریسک اهمیت می‌دهند طرف‌داران این روش هستند.
با این حال، شرکای عمومی که تحت این مدل فعالیت می‌کنند ممکن است با چالش‌های جریان نقدی مواجه شوند، به‌ویژه اگر صندوق دارای افق‌های زمانی طولانی یا خروج‌های تأخیری باشد.
چنین ساختاری مستلزم صبر و اعتمادبه‌نفسِ مدیران صندوق است، زیرا درآمد آن‌ها به عملکرد جامع پرتفوی بستگی دارد، نه موفقیت‌های فردی.
مدل آبشاری آمریکایی
مدل آمریکایی سودها را به‌صورت معامله‌به‌معامله توزیع می‌کند. شرکای عمومی می‌توانند بعد از خروجی موفق، حتی اگر کل صندوق هنوز سرمایه‌گذاری شرکای محدود را پس نگرفته باشد، بهرهٔ تعیین‌شده کسب کنند.
مزایای این روش عبارت‌اند از:
- پرداخت سریع‌تر برای شرکای عمومی، و
- تشویق به معامله‌گریِ خطرپذیر و در مراحل اولیه.
معایبش هم عبارت‌اند از:
- برای شرکای محدود ریسک بیشتری دارد، زیرا ضررهای ناشی از معاملات ناموفق ممکن است سودهای حاصل از معاملات سودآور را خنثی کنند.
برای مثال، تصور کنید صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیری از فلان استارتاپ یک‌میلیارد تومان سود تولید کند. با مدل آمریکایی، شریک عمومی می‌تواند بلافاصله ۲۰۰میلیون تومان (معادل ۲۰درصد) به‌عنوان بهرهٔ تعیین‌شده دریافت کند، حتی اگر سایر معاملات در پرتفوی شکست بخورند.
این رویکرد به شرکای عمومی امکان می‌دهد بازده سریع‌تری کسب کنند، و انگیزه‌های قوی‌تری برای سرمایه‌گذاری‌های پُرریسک و خروج‌های زودهنگام فراهم می‌کند.
اگرچه این مدل برای شرکای عمومی مناسب است، اما چه‌بسا شرکای محدود در صورت عملکرد نابرابر پرتفوی احساس فشار کنند. سود یک معامله ممکن است ضررهای معاملهٔ دیگر را کاملاً پوشش ندهد، و شرکای محدود را با بازده خالص نامناسب مواجه نماید. در نتیجه، بعضی شرکای محدود مدل آمریکایی را در مقایسه با رویکرد اروپایی، پُرمخاطره‌تر می‌دانند.
کدام مدل برای کسب‌وکار شما مناسب است؟
پاسخ به این پرسش به اولویت‌هایتان بستگی دارد:
- شرکای محدود: اگر امنیت و بازده‌های پایدار را در اولویت قرار می‌دهید، مدل اروپایی مناسب‌تر است. این مدل برای سرمایه‌گذارانی است که روی کاهش ریسک و اطمینان از پاسخگویی کل پرتفوی تمرکز دارند.
- شرکای عمومی: اگر به‌دنبال پاداش‌های سریع‌تر و انعطاف‌پذیری بیشتر هستید، سراغ مدل آمریکایی بروید. این ساختار برای مدیران صندوقی که روی زمان‌بندی‌های کوتاه‌تر و سرمایه‌گذاری فرصت‌طلبانه تمرکز دارند، خیلی جذاب است.
بعضی صندوق‌ها مدل‌های ترکیبی را به کار می‌گیرند، مانند توزیع معامله‌به‌معامله بعد از دستیابی به نرخ مانعِ کل صندوق.
این مدل‌های ترکیبی نیاز شرکای عمومی به دریافت انگیزه‌های به‌موقع را با حفظ سطحی از امنیت برای شرکای محدود متعادل می‌کنند.
سایر تغییرات شامل بندهای بازپس‌گیری یا نقاط عطف مبتنی بر عملکرد برای رسیدگی به پویایی‌های منحصربه‌فرد بین ذی‌نفعان هستند.
مدل‌های آبشاری چه تأثیری روی روابط شرکای محدود و عمومی می‌گذارند؟
مدل آبشاری چیزی بیش از یک مسئلهٔ ریاضی، و تمرین اعتماد است. ساختاری که انتخاب می‌کنید پویاییِ روابط شرکای محدود و عمومی را برای سال‌ها شکل می‌دهد.
به این نکته‌ها توجه کنید:
شفافیت کلید ماجراست
شرکای محدود می‌خواهند دقیقاً بدانند سودها چگونه و چه زمانی توزیع می‌شوند. ساختار آبشاری اگر به‌خوبی توضیح داده نشود، به اصطکاک و حتی دعاوی حقوقی منجر می‌شود. در مقابل، شرایط شفاف اعتماد و اطمینان ایجاد می‌کنند.
انگیزه‌ها هماهنگ می‌شوند
بهترین مدل‌های آبشاری ریسک و پاداش را متعادل می‌کنند. شرکای عمومی باید احساس کنند برای به‌حداکثررساندنِ بازده‌ها انگیزه دارند، درحالی‌که شرکای محدود باید از ریسک‌های غیرضروری محافظت شوند. انگیزه‌های ناهماهنگ به نارضایتی منجر می‌شوند، به‌ویژه اگر شرکای محدود احساس کنند به‌خاطر پرداخت‌های تهاجمی شرکای عمومی متضرر شده‌اند.
مذاکرهٔ هوشمندانهٔ سرمایه‌گذاری تقویت می‌شود
- برای شرکای محدود: برای مدل‌های آبشاری اروپایی فشار بیاورید تا سرمایه‌تان در اولویت قرار بگیرد. اگر شریک عمومی روی مدل آمریکایی اصرار دارد، بندهای بازپس‌گیری تعبیه کنید تا از ضررهای آینده جلوگیری شود.
- برای شرکای عمومی: از پرداخت‌های معامله‌به‌معامله حمایت کنید، اما آمادهٔ ارائهٔ مصالحه باشید، مانند نرخ مانع پایین‌تر یا ساختارهای ترکیبی.
- مصالحه: ساختاری چندلایه را در نظر بگیرید که درصدهای بهرهٔ تعیین‌شده را بر اساس عملکرد صندوق تنظیم می‌کند؛ یعنی موفقیت را پاداش می‌دهد، بدون اینکه اعتماد را به خطر بیندازد.
چند نمونهٔ واقعی از به‌کارگیریِ مدل آبشاری
حالا بیایید چند نمونهٔ واقعی از به‌کارگیریِ این مدل‌ها در دنیای سرمایه‌گذاری خطرپذیر را مرور کنیم تا با زیروبَمشان بیشتر آشنا شویم:
سکویا کپیتال
صندوق رشد جهانی سکویا (Sequoia Capital) از مدل آبشاریِ ترکیبی استفاده می‌کند که ترکیبی از آستانه‌های کل صندوق با پرداخت‌های خاص به هر معامله است. این ساختار به آن‌ها کمک کرده تا روابطی پایدار با شرکای محدود ایجاد کنند، و درعین‌حال شرکای عمومی را باانگیزه نگه دارند.
اندرسن هورویتز
اندرسن هورویتز (Andreessen Horowitz) در صندوق‌های اولیه‌اش مدل آمریکایی را ترجیح داد. این سرمایه‌گذار به شرکای عمومی اجازه داد از خروج‌های بزرگ زودهنگام مانند اینستاگرام سود ببرند. بازخورد شرکای محدود کم‌کم به گنجاندن بندهای بازپس‌گیری در صندوق‌های بعدی منجر شد، و تعادل بهتری ایجاد کرد.
صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر انرژی پاک
این صندوق جدیدِ ۲۰۰میلیون‌دلاری با تمرکز روی انرژی‌های تجدیدپذیر، مدل آبشاری اروپایی را اتخاذ کرد. اگرچه شرکای عمومی با تأخیر در پرداخت‌ها مواجه شدند، اما این ساختار به شرکای محدود نهادی اطمینان داد، و به ایجاد تعهدات بیشتری برای صندوق‌های آتی منجر شد.
جمع‌بندی
مدل آبشاری در سرمایه‌گذاری خطرپذیر، چهارچوبی کلیدی برای تقسیم سود و مدیریت ریسک به شمار می‌رود. این مدل با اولویت‌بندی بازگشت سرمایه و بازده ترجیحی برای شرکای محدود، و سپس پاداش به شرکای عمومی، اعتماد و انگیزه را تقویت می‌کند.
انتخاب بین مدل‌های اروپایی، آمریکایی یا ترکیبی بستگی به اولویت‌های شرکا دارد. شفافیت و هماهنگی انگیزه‌ها کلید موفقیت در این مسیر است، تا همهٔ ذی‌نفعان در موفقیت مالی صندوق سهیم شوند.