بازار سرمایهگذاری خطرپذیر ایران طی سالهای اخیر رشدی قابل توجه داشته است. سرمایهگذاری خطرپذیر یا سرمایهگذاری جسورانه، بهعنوان شکلی از تأمین مالیِ خصوصی برای استارتاپها و شرکتهای نوپای با ظرفیت رشد بلندمدت، اهمیت زیادی پیدا کرده است. مقدار سرمایهٔ جمعآوریشده در بازار VC ایران طی سال ۲۰۲۴ به حدود ۲۷٫۳۶میلیون دلار رسید. در این مقالهٔ مکس نگاهی جامع به بازار سرمایهگذاری جسورانه در ایران میاندازیم.
ساختار بازار سرمایهگذاری خطرپذیر در ایران چگونه است؟
بیایید ابتدا تعریفِ سرمایهگذاری خطرپذیر (Venture Capital) یا سرمایهگذاری جسورانه را مرور کنیم. این سرمایهگذاری نوعی تأمین مالیِ خصوصی برای استارتاپها و شرکتهای نوپا در مراحل مختلف رشدشان است.
اما سرمایهگذاران خطرپذیر فقط سرمایهگذاریِ پولی نمیکنند، بلکه شبکههای ارتباطی، تخصصهای فنی و مدیریتیِ خودشان را هم در اختیار استارتاپها و تیمهایشان قرار میدهند، و در عوض سهمی از مالکیتِ آن شرکت میگیرند.
بازار سرمایهگذاری خطرپذیر در همهٔ دنیا بهطور کلی به سه مرحلهٔ اصلی تقسیم میشود –که البته اسمهای مختلفی هم برایشان میگذارند– و عبارتاند از:
۱. مرحلهٔ بذر (Seed Stage): سرمایهگذاری در مراحل اولیهٔ توسعهٔ استارتاپها
۲. مرحلهٔ ابتدایی (Early Stage): سرمایهگذاری در مراحل بعد از مرحلهٔ بذر
۳. مرحلهٔ پیشرفته (Later Stage): سرمایهگذاری در مراحل توسعه و گسترش استارتاپها
در هرکدام از این مراحل دادهها شامل میزان سرمایهٔ جمعآوریشده، تعداد معاملات و اندازهٔ متوسط معاملات هستند. بزرگترین بخش در بازارِ VC ایران مرحلهٔ ابتدایی است که بنابر آمار و اراقم موجود طی سال ۲۰۲۴ بالغ بر ۱۳٫۸۷میلیون دلار سرمایه جذب کرده است.
وضعیت بازار VC در ایران چگونه است؟
در این قسمت با تکیه بر نمودارها و دادههای آماری از منابع معتبر وضعیت بازار سرمایهگذاری خطرپذیر در ایران طی سال ۲۰۲۴ را، بر اساس معیارهای مقدار سرمایهٔ جمعآوریشده، تعداد معاملات و اندازهٔ آنها، بررسی میکنیم.
۱. مقدار سرمایهٔ جمعآوریشده
مقدار سرمایهٔ جمعآوریشده در بازار VC ایران طی سالهای اخیر روندی صعودی داشته است. ارزش بازار سرمایهگذاری خطرپذیرِ ایران طی سال ۲۰۲۴ به حدود ۲۷٫۳۶میلیون دلار رسید.
این رشد حاکی از توجه به فرصتهای سرمایهگذاری در حوزههای مختلف، بهویژه فناوری و نوآوری، در کشورمان بوده است.
نمودار زیر مقدار سرمایهٔ جمعآوریشده از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۴، و همینطور پیشبینیهای موجود از وضعیت سال ۲۰۲۵ را به تصویر میکشد.
نمودار مقدار سرمایهٔ جمعآوریشده
منبع: Statista Market Insights
۲. تعداد معاملات
تعداد معاملات در بازار سرمایهگذاری جسورانهٔ ایران هم افزایشی چشمگیر را، بهویژه در بخش استارتاپهای حوزهٔ فناوری و نوآوری، تجربه کرده است.
نمودار زیر تعداد معاملات را در سه مرحلهٔ بذر (رنگ آبی)، اولیه (رنگ مشکی) و پیشرفته (رنگ خاکستری) بین سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۴ نشان میدهد. آنچه برای سال ۲۰۲۵ به ثبت رسیده است، پیشبینیِ تعداد معاملات در بازار سرمایهگذاری خطرپذیر ایران طی سالِ پیشروست.
نمودار تعداد معاملات
منبع: Statista Market Insights
۳. اندازهٔ معاملات
متوسط اندازهٔ معاملات هم طی سالهای اخیر با توجه به تقاضای فزاینده برای سرمایهگذاری در استارتاپهای نوآورانه افزایش یافته است. این افزایش نشاندهندهٔ رشد ثبات در بازار است، و به سرمایهگذاران اطمینان میدهد بازدهی مناسب از سرمایهگذاریهایشان کسب میکنند.
نمودار زیر هم مقایسهٔ اندازهٔ معاملات را در سه مرحلهٔ بذر (رنگ آبی)، اولیه (رنگ مشکی) و پیشرفته (رنگ خاکستری) بین سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۴ مشاهده میکنید. پیشبینیِ اندازهٔ معاملات در بازار ایران طی سالِ ۲۰۲۵ هم به تصویر کشیده شده است.
نمودار اندازهٔ معاملات
منبع: Statista Market Insights
مقایسهٔ بازار سرمایهگذاری ایران با سایر کشورهای جهان
در مقایسهٔ جهانی، ایالات متحده در صدر فهرست کشورهای جذب سرمایهگذاری خطرپذیر قرار دارد. مقدار سرمایهٔ جمعآوریشده در این کشور طی سال ۲۰۲۴ به بیش از ۱۳۶٫۶میلیارد دلار رسید، در حالی که ایران با ۲۷٫۳۶میلیون دلار در رتبهای پایینتر قرار گرفت.
ایالات متحده، چین و بریتانیا در سالهای اخیر پیشتاز سرمایهگذاری جسورانه بودهاند. این کشورها با زیرساختهای قدرتمند فناورانه، دسترسی به منابع مالی گسترده و اکوسیستمهای نوآوری پیشرفته توانستهاند سهمی عمده از این سرمایهگذاریها را به خود اختصاص بدهند.
ایالات متحده بهخاطر داشتنِ شرکتهای فناوری پیشرو، دانشگاههای برتر و فرهنگ کارآفرینی قوی همیشه در صدر این فهرست قرار دارد.
چین با رشد سریع در حوزههای فناوریهای نوظهور، مانند هوش مصنوعی و فینتک، جایگاه دوم را به خود اختصاص داده است.
انگلستان هم با حمایت از استارتاپها و سیاستهای حامی نوآوری از برترین کشورها در این حوزه تلقی میشود. هند، آلمان، فرانسه، کانادا، کرهٔ جنوبی، ژاپن و سنگاپور در رتبههای بعدی قرار گرفتهاند.
نمودار مقایسهٔ سرمایهگذاریهای خطرپذیر در ۱۰ کشور نخست دنیا (این نمودار تا سهماههٔ سوم ۲۰۲۴ بهروزرسانی شده است)
منبع: Live Dealroom.co data
چه عواملی روی وضعیت بازار VC در ایران مؤثر هستند؟
بازار سرمایهگذاری خطرپذیر از عوامل مهم در روند توسعهٔ استارتاپها، و در نتیجه رشد اقتصادیِ کشورها به شمار میرود. بررسی عوامل مؤثر روی رشد یا رکودِ این بازار نهفقط به ایجاد درکی بهتر از چالشها و فرصتهای موجود کمک میکند، بلکه میتواند راهنمایی برای سرمایهگذاران و همینطور سیاستگذارانِ این حوزه باشد.
عواملی مانند ترجیحات مشتریان، ترندهای بازار، سیاستهای حمایتی، وضعیت کلان اقتصادی، و زیرساختهای فناوری و فرهنگ کارآفرینی همگی در شکلگیری و توسعهٔ این بازار نقش دارند. در ادامهٔ این مقالهٔ مکس نگاهی دقیقتر به هرکدام از این عوامل در بازار ایران میاندازیم.
۱. ترجیحات مشتریان در بازار سرمایهگذاری خطرپذیر ایران
این نوع سرمایهگذاری معمولاً علاوهبر تأمین مالی، مشاورههای استراتژیک و تخصصهای علمی و صنعتی هم ارائه میدهد که مسلماً برای رشد سریع و پایدار استارتاپها ضروری هستند.
به همین خاطر بسیاری از کارآفرینان ایرانی و صاحبان استارتاپها برای تأمین مالی و در عین حال دسترسی به منابعی کارآمد برای گسترش کسبوکارهایشان به سرمایهگذاری خطرپذیر روی آوردهاند.
۲. ترندهای بازار سرمایهگذاری جسورانه در ایران
یکی از مهمترین روندها در بازار سرمایهگذاری خطرپذیر ایران ظهور استارتاپهای فناوری است. ایران با داشتنِ جمعیتی علاقهمند و آشنا به فناوری، شاهد رشد استارتاپهای نوآورانه در حوزههایی مانند تجارت الکترونیک، فینتک، هلتک و حملونقل است.
این استارتاپها به سرمایهگذاران خطرپذیر فرصت میدهند تا بازده بالایی از سرمایهگذاریهایشان به دست بیاورند.
۳. سیاستهای حمایتیِ دولت ایران از بازار سرمایهگذاری خطرپذیر
سیاستهای حمایتیِ دولتها نقشی بسیار تأثیرگذار در توسعه و تقویت بازار سرمایهگذاری خطرپذیر ایفا میکنند. این بازار نیازمند زیرساختهای حمایتی و سیاستهای تشویقیِ دولتی است تا رشد پایدار داشته باشد.
دولتهای ایران طی سالهای اخیر اقداماتی برای حمایت از این حوزه انجام دادهاند. برای نمونه، ایجاد صندوقهای سرمایهگذاری خطرپذیر با مشارکت دولت و بخش خصوصی، از مهمترینِ این اقدامات بودهاند. این صندوقها منابع مالی لازم برای توسعهٔ ایدههای نوآورانه را فراهم، و ریسک سرمایهگذاری را میان ذینفعان تقسیم میکنند.
علاوهبر اینها دولت با اعطای تسهیلات مالیاتی به استارتاپها و سرمایهگذاران خطرپذیر تلاش کرده انگیزهٔ بیشتری برای ورود به این بازار ایجاد کند. حمایت از شتابدهندهها و پارکهای علم و فناوری هم از سیاستهایی با تأثیر مثبتی بر رشد این بخش به شمار میروند.
اما موانع ساختاری همچون نوسانات اقتصادی، تحریمها، بوروکراسی پیچیده، و ضعف در قوانین مالکیت فکری همچنان چالشهایی جدی برای سرمایهگذاری جسورانه در ایران هستند.
۴. تأثیر وضعیت اقتصادی کشور بر بازار سرمایهگذاری جسورانه
بازار سرمایهگذاری خطرپذیر در ایران، با توجه به نوسانات مداوم اقتصادی، تحریمهای بینالمللی، و تورم بالا، با چالشهایی جدی روبهروست. نبود ثبات اقتصادی و پیشبینیناپذیری آینده، سرمایهگذاران را بهسوی بازارهای کمریسکتری مانند مسکن و طلا سوق، و تمایل به سرمایهگذاری روی استارتاپها را کاهش داده است.
از سوی دیگر، نرخ بالای بهرهٔ بانکی و محدودیتهای موجود در انتقال بینالمللی پول، تأمین مالی برای شرکتهای نوپا را دشوارتر نموده است. این روند تأثیری منفی، بهویژه در حوزههایی دارد که مستلزم سرمایهگذاریهای بلندمدت و جسورانه هستند.
علاوهبر اینها ضعف زیرساختهای حقوقی و نبود قوانین شفاف حمایتی برای استارتاپها و سرمایهگذاران، اعتماد به این بازار را در کشور ما تضعیف کرده است.
با همهٔ اینها ظرفیت بالای نیروی انسانیِ تحصیلکرده، همراه با ظهور استارتاپهای خلاق در حوزههایی مانند فناوری و سلامت، میتواند فرصتهایی فوقالعاده در ایران فراهم کند.
اما برای شکوفاییِ واقعی این بازار به اصلاحات ساختاری، کاهش موانع اقتصادی و حمایتهای هدفمند دولتی نیاز داریم. ایجاد ثبات اقتصادی و اعتمادسازی روی روند رشد سرمایهگذاری جسورانه در ایران تأثیرگذار خواهد بود.
چشمانداز آیندهٔ بازار VC در ایران چگونه است؟
بازار سرمایهگذاری خطرپذیر در ایران طی سال ۲۰۲۴ با چالشها و فرصتهای زیادی روبهرو بود. مسلماً ایران در مقایسه با کشورهایی پیشرفته مانند ایالات متحده و چین از حجم سرمایه کمتری برخوردار است، اما رشد قابل توجه استارتاپها در زمینههای نوآورانه چشمانداز مثبتی برای این بازار ایجاد کرده است.
طی سالهای آینده، با توجه به ظرفیتهای بالای انسانی و اقتصادی در ایران، میتوان انتظارِ گسترش تدریجیِ این بازار، و تقویت جایگاه کشورمان در منطقه و حتی در سطح جهانی را داشت.
واقعیت این است که بازار سرمایهگذاری جسورانه در ایران درحال تجربهٔ دورهٔ تحول است. با وجود چالشها و محدودیتهای موجود، فرصتهای زیادی برای سرمایهگذاری روی استارتاپهای نوآور و پُرظرفیت وجود دارد.
عوامل مختلفی مانند حمایتهای دولتی، و بهبود شرایط اقتصادی و رفع تحریمها میتوانند به رشد و توسعهٔ این بازار کمک کنند. چهبسا با چنین رویکردی ایران به یکی از مقاصد جذابِ سرمایهگذاری خطرپذیر در منطقه تبدیل شود.
لطفاً نظرتان دربارهٔ روند سرمایهگذاری خطرپذیر طی سال گذشته، و چشمانداز این بازار برای سالهای پیشِ رو را با ما و سایر خوانندگان بلاگ مکس در میان بگذارید.