دانستن و درکِ همهٔ زیروبَم‌های سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌ها، مثل چگونگیِ محاسبهٔ ارزش یا تعیینِ مفاد قرارداد سرمایه‌گذاری، گاهی اوقات دشوار به نظر می‌رسد. علاوه‌بر ارائهٔ طرح کسب‌وکار و یافتن سرمایه‌گذار مناسب، باید اصطلاحات پیچیدهٔ این فضا را هم یاد بگیریم. به همین خاطر در این مقالهٔ بلاگ مکس به اصول اولیه برمی‌گردیم، و مفهوم جدول سرمایه‌گذاری، و نقش مهمش در اکوسیستم استارتاپی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر را توضیح می‌دهیم.
جدول سرمایه‌گذاری چیست؟
هر کسب‌وکار درحال رشدی در طول چرخهٔ عمرش چند تغییر در ساختار مالکیت سهام خود را تجربه می‌کند. این تغییرات ناشی از دورهای تأمین مالی، صدور سهام، ابطال سهام، انتقال سهام، و ارائهٔ سهام تشویقی هستند.
به همین دلیل، داشتنِ سندی پویا و به‌روز که همهٔ سهام‌داران شرکت و میزان مالکیت واقعی آن‌ها را رصد کند، اهمیت دارد. اینجاست که پای جدول سرمایه‌گذاری یا جدول سرمایه (cap table) به میان می‌آید.
جدول سرمایه‌گذاری سندی است که به سهام‌داران امکان می‌دهد میزان سهامشان در استارتاپ را هنگام جذب سرمایهٔ بیشتر یا تغییرات دیگر در ساختار مالکیت رصد کنند، و به سرمایه‌گذاران هم کمک می‌کند تا به درکی از آنچه خریداری می‌کنند برسند.
به‌طور خلاصه، جدول سرمایه‌گذاری جدولی است که همهٔ سهام‌داران استارتاپ را فهرست، و مشخص می‌کند چه کسی مالکِ چه چیزی است، هریک چقدر مالکیت دارند، و چه ارزشی به سهام آن‌ها اختصاص داده شده است.
این جدول در تئوری ساده به نظر می‌رسد، اما با بلوغ شرکت، به موجودی بسیار پیچیده‌تر تبدیل می‌شود!
به‌روزرسانی، نظارت و ارتباط منظم با همهٔ ذی‌نفعان فرایندی بسیار زمان‌بر است. پس برای هر بنیان‌گذاری ضروری است که دربارهٔ چگونگیِ ساخت و مدیریت جدول سرمایه‌گذاری اطلاعاتی کامل داشته باشد.
چرا جدول‌های سرمایه این‌قدر مهم هستند؟
جدول‌های سرمایه‌گذاری به دلایلی متعدد اهمیت دارند. آن‌ها ساختار مالکیت را مشخص می‌کنند، ارزش استارتاپ را در طول زمان رصد می‌کنند، برای فرایند تأمین مالی اهمیت دارند، و حتی برای حسابرسیِ مالی هم کاربرد دارند.
بیایید این چهار دلیلِ اهمیت جدول سرمایه را بررسی کنیم:
۱. ساختار مالکیت را مشخص می‌کنند
بنیان‌گذارانِ استارتاپ‌ها همیشه باید از معنای جدول سرمایه‌گذاری آگاه باشند. درک اینکه چه کسی مالکِ چه چیزی است، برای رشد و توسعهٔ هر شرکتی اهمیت دارد.
این جدول به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد پیش‌بینی‌هایی دربارهٔ پرداخت‌های احتمالی و رقیق‌سازی سهام (dilution) بر اساس تقسیم مالکیت انجام بدهند.
ساختار مالکیت در هر استارتاپی روی ارزش کلیِ شرکت برای دورهای تأمین مالیِ آتی، و همین‌طور کسانی که باید در تصمیم‌گیری‌های خاص شرکت حضور داشته باشند، تأثیر می‌گذارد.
۲. ارزش استارتاپ را در طول زمان رصد می‌کنند
به‌روزبودن و دقتِ جدول سرمایه‌گذاری برای رصد ارزش استارتاپ در طول زمان ضروری است. رصد ارزش به تحلیلگران امکان می‌دهد پیشرفتِ ارزش کلیِ شرکت را در طول زمان پیگیری کنند. توانایی رصد در زمان واقعی از اجزای مهم ارزش جدول سرمایه‌گذاری است.
جدول سرمایه‌گذاری علاوه‌بر سرمایه‌گذاران و بنیان‌گذاران، برای کارکنانی که گزینه‌های سهام یا سهام مالکیتی در شرکت دریافت کرده‌اند هم اهمیت دارند. جدول سرمایه‌گذاری به آن‌ها امکان می‌دهد از پیشرفتِ شرکتشان مطمئن شوند.
۳. برای فرایند تأمین مالی اهمیت دارند
حالا که دقیقاً می‌دانید جدول سرمایه‌گذاری چیست و چه هدفی دارد، چه‌بسا این بخش برایتان بدیهی به نظر برسد. علاوه‌بر استفادهٔ سرمایه‌گذاران فعلی از جدول سرمایه‌گذاری برای پیش‌بینی و پیش‌بینیِ رقیق‌سازی، تأمین مالیِ آتی هم تحت‌تأثیر جدول‌های سرمایه‌گذاری قرار می‌گیرد.
سرمایه‌گذاران بالقوه با بهره‌گیری از جدول سرمایه‌گذاری می‌توانند ارزیابی کنند که چه‌مقدار کنترل و اهرم در مذاکرات قرارداد سرمایه‌گذاری حفظ می‌شود.
بینش تاریخیِ ارائه‌شده در جدول سرمایه‌گذاری روی مذاکرهٔ ارزش‌گذاریِ فعلی برای دورهای جدید تأمین مالی تأثیر می‌گذارد. علاوه‌بر این، سهام‌دارانِ فعلی به‌راحتی تعیین می‌کنند که چه درصدی از شرکت را در ازای سرمایهٔ تزریق‌شده به سرمایه‌گذاران جدید واگذار نمایند.
۴. برای حسابرسیِ مالی کاربرد دارند
جدول سرمایهٔ حرفه‌ای، در صورت نیاز به حسابرسی، به تیم حقوقی امکان می‌دهد تاریخچه و دارایی‌های شرکت را به‌طور دقیق و جامع ارائه بدهد.
به‌طور کلی، جدول سرمایه‌گذاریِ مرتب و حرفه‌ای برای سلامت و رشد شرکت در همهٔ موقعیت‌های مالیِ ممکن اهمیت زیادی دارد.
ساختار جدول سرمایه‌گذاری چگونه است؟
پیش از هر چیز باید بدانید ساختار جدول سرمایه ممکن است بسته به نیازهای هر شرکتی متفاوت باشد. گاهی اوقات جزئیات زیادی دربارهٔ ذی‌نفعان ارائه می‌دهد، و در مواردی دیگر گروه‌بندیِ ساده‌ای دارد.
هیچ روشِ واحدی برای ساخت همهٔ جدول‌های سرمایه وجود ندارد. هر بنیان‌گذاری بسته به اندازهٔ شرکت، مرحلهٔ رشد و ساختار مالکیت، رویکردی را انتخاب می‌کند که برای کسب‌وکارش مناسب‌تر باشد.
اما به‌طور معمول جدول‌های سرمایه‌گذاری با دو محور ساخته می‌شوند. فهرست ذی‌نفعان در محور Y و جزئیات اوراق بهادار در محور X قرار می‌گیرند.
البته پارامترهایی نیز باید گنجانده شوند که عبارت‌اند از:
- نام همهٔ سهام‌داران
- تعداد سهام متعلق به هر سهام‌دار
- درصد مالکیت در شرکت
- تعداد کل سهام در گردش
- تعداد کل گزینه‌های سهام موجود برای صدور جدید
- سهام تشویقی
بیشتر افراد هنگام فهرست‌کردنِ ذی‌نفعان در ساختار جدول سرمایه‌گذاری از چنین الگویی پیروی می‌کنند. ابتدا بنیان‌گذاران فهرست می‌شوند، سپس مدیران اجرایی، بعد کارکنانی که سهام دارند، و در نهایت ذی‌نفعان خارجی مانند سرمایه‌گذاران فرشته و سرمایه‌گذاران خطرپذیر.
چگونه جدول سرمایه را توسعه بدهیم؟
ساخت جدول سرمایه‌گذاریِ اولیه در شروع کسب‌وکار یک‌سوی ماجراست، و حفظ و توسعهٔ آن در گذر زمان سوی دیگر! چرا؟
مواردی مثل ساختار مالکیت سهام احتمالاً تغییر می‌کنند. برای مثال، دورهای تأمین مالی بیشتر و کارمندان جدید می‌توانند روی اعداد جدول تأثیر بگذارند.
بنابراین، به‌روز نگه داشتنِ جدول سرمایه تضمین می‌کند که همیشه اطلاعات درست را در اختیار دارید، و در صورت نیاز، به آن مراجعه می‌کنید.
این‌ها بعضی از رایج‌ترین مواردی هستند که باید در جدول سرمایه‌گذاری رصد و در صورت نیاز به‌روزرسانی شوند:
- ارزش‌گذاری: هر زمان قیمت سهام تغییر کرد، آن را به‌روزرسانی کنید.
- سرمایه‌گذاران: هر وقت سرمایه‌گذاری جدید جذب کردید، آن‌ها را به جدول اضافه کنید.
- سهام رزرو/محدود: اگر گزینه‌های سهام به کارمندان ارائه می‌دهید، تعداد سهام را هنگام استخدام افراد جدید به‌روزرسانی کنید.
- بدهی تبدیل‌شده به سهام
- تعداد کل سهام در گردش
- سهام مجاز باقی‌مانده
در ضمن باید حداقل یک نفر را مسئولِ به‌روزرسانی جدول سرمایه‌گذاری کنید؛ که البته معمولاً وظیفهٔ مدیرعامل یا مدیر امور مالی است. اگر گروه‌های مختلف اجازهٔ به‌روزرسانی داشته باشند، در صورت عدم هماهنگی بین ایشان، سردرگمی ایجاد می‌شود.
البته نرم‌افزارهایی کاربردی برای ساده‌سازیِ فرایند ساخت و نگهداری جدول سرمایه‌گذاری وجود دارند که یکی از معروف‌ترین‌هایشان کارتا (Carta) است.
در روزهای اول –یعنی وقتی هنوز سرمایه‌گذار ندارید—با صفحه‌گستردهٔ اکسل هم کارتان را پیش می‌برید. اما وقتی اولین دور تأمین مالی خود را آغاز می‌کنید، باید ساختار شرکت را به پلتفرم نرم‌افزاریِ مدیریت جدول سرمایه‌گذاری منتقل کنید.
این نرم‌افزارها معمولاً رویکردی کاربرپسندتر نسبت به صفحه‌گسترده‌های اکسل دارند. شرکت‌هایی چنین برنامه‌هایی را طراحی می‌کنند که در زمینهٔ مدیریت سهام تخصص دارند، و مجموعه‌ای از بهترین روش‌ها برای مراحل مختلف کسب‌وکار و صنایع متنوع را در بر می‌گیرند.
جمع‌بندی
جدول سرمایه‌گذاری سندی است که مالکیت سهام استارتاپ را رصد می‌کند. داشتن و دانستنِ جزئیات آن برای بنیان‌گذاران و سرمایه‌گذاران اهمیت زیادی دارد. این جدول ساختار مالکیت، ارزش شرکت، فرایند تأمین مالی و حسابرسی را تسهیل می‌کند.
جدول سرمایه با به‌روزرسانی‌های منظمِ اطلاعات مانند ارزش‌گذاری، سرمایه‌گذاران جدید و سهام در گردش، به مدیریت دقیق و رشد سالم شرکت کمک می‌کند. آیا شما هم از cap table در استارتاپ خود استفاده می‌کنید؟