آمارهای بانک مرکزی ایران حاکی از آن هستند که تسهیلات بانکی به‌طور عمده صرفِ بخش تولیدی و مصرف‌کنندگان نهایی می‌شوند. در این مقالهٔ بلاگ مکس به بررسی آمارهای بانک مرکزی دربارهٔ تسهیلات پرداختی به خانوارها و بنگاه‌های تولیدی می‌پردازیم و به این سؤال پاسخ می‌دهیم که «ایرانی‌ها تسهیلات بانکی را خرج چه چیزهایی می‌کنند؟»
سهم خانوارهای ایرانی از افزایش تسهیلات بانکی چقدر است؟
بانک‌ها از ارکان اصلی نظام اقتصادی کشور هستند، و نقشی مهم در تأمین مالی بخش‌های مختلف اقتصادی ایفا می‌کنند. آن‌ها با اعطای تسهیلات بانکی به رشد و توسعهٔ اقتصادی کشور کمک می‌نمایند، و روی تغییرات و تحولات اقتصادی اثر می‌گذارند.
بانک مرکزی ایران اخیراً آماری از تسهیلات پرداختی در شبکهٔ بانکی کشور طی ۷ماههٔ نخست سال جاری منتشر کرده است. این آمار نشان‌دهندهٔ رشدی چشمگیر در پرداخت وام به مصرف‌کنندگان نهایی، یعنی خانوارهاست.
بر اساس آمار بانک مرکزی از مجموع ۳۷۱۶هزارمیلیارد تومان تسهیلات پرداختی، حدود ۲۴درصد (معادل ۸۴۴هزارمیلیارد تومان) به خانوارها تخصیص یافته است. این میزان در مقایسه با سال گذشته قابل توجه است و نگاه ویژهٔ بانکداری به تأمین نیازهای مالی خانوارها را نشان می‌دهد.
البته بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهند باوجود این افزایش در پرداخت تسهیلات به خانوارها، میزان رشد تسهیلات همچنان پایین‌تر از نرخ تورم برآوردشده است. به عبارت دیگر، قدرت خرید خانوارها با توجه به افزایش مداوم نرخ تورم کاهش یافته، و در نتیجه بازپرداخت وام برای خیلی‌ها همچنان دشوار است.
در چنین شرایطی، برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای تخصیص منابع وام و افزایش شفافیت در فرایند اعطای تسهیلات از سوی بانک‌ها اهمیت پیدا می‌کند. ارائهٔ تسهیلات با شرایطی انعطاف‌پذیرتر هم به کاهش فشار روی خانوارها کمک می‌کند.
در شرایطی ایدئال، بانک‌ها و سایر نهادهای وام‌دهنده باید با بررسی دقیق‌تر وضعیت مالی متقاضیان و تطبیق تسهیلات با توان بازپرداخت آن‌ها، از ایجاد چالش‌های بیشتر برای خانواده‌ها جلوگیری کنند.
اینجاست که به‌کارگیریِ ابزارهای مبتنی بر فناوری‌های جدید و استفاده از داده‌های اقتصادیِ به‌روز می‌تواند تخصیص بهینه‌تر منابع وام را امکان‌پذیر کند. به این ترتیب، ضمن افزایش دسترس‌پذیریِ منابع مالی برای خانواده ایرانی، ریسک نکول وام هم کاهش می‌یابد.
اما پیش از همهٔ این‌ها، سیاست‌گذاران باید برنامه‌هایی برای کنترل نرخ تورم و بهبود وضعیت اقتصادی اجرا کنند تا تسهیلات بانکی به‌جای آنکه صرف جبران کاهش قدرت خرید شوند، به افزایش رفاه و سرمایه‌گذاری خانوارها کمک کنند. فقط در چنین شرایطی است که اعطای وام می‌تواند به ابزاری مؤثر برای رشد اقتصادیِ جامعه تبدیل شود.
مردم وام‌های خُرد را خرج چه می‌کنند؟
یکی از بخش‌های مورد توجه در آمارهای بانک مرکزی، سهم وام‌های خُرد –به‌معنای تسهیلات کمتر از ۳۰۰میلیون تومان– است که معمولاً برای مصارف کوچک و ضروری پرداخت می‌شوند.
بنابر داده‌های منتشرشده از هفت‌ماههٔ نخست سال جاری، بالغ بر ۲۳٫۹درصد از کل وام‌ها در قالب تسهیلات خُرد اعطا شده‌اند. این آمار حاکی از افزایش نسبیِ پرداخت وام‌های خرد است، اما همچنان انتقاداتی به شکلِ توزیع این تسهیلات وجود دارند.
داده‌های ترکیب تسهیلات پرداختی به خانوارها حاکی از آن هستند که بیشتر این تسهیلات صرف خرید کالاهای شخصی، قرض‌الحسنهٔ ضروری و ازدواج شده است. در مقابل، سهم تسهیلات مربوط به ودیعهٔ مسکن و خرید مسکن برای مستأجران بسیار پایین‌تر از حد انتظار است.
در شرایطی که بازار مسکن با مشکلات زیادی مواجه است و بسیاری از مردم دنبال تأمین مسکن خانوار هستند، تخصیص ندادنِ تسهیلات کافی برای خرید مسکن، از انتقادات اصلی به سیستم بانکیِ کشور و سیاست‌های دولت در این زمینه است.
در حالی که بخش زیادی از تسهیلات بانکی به خانوارها اختصاص یافته است، داده‌ها می‌گویند بیشترین سهم تسهیلات بانکی همچنان به بنگاه‌های تولیدی می‌رسد.
طی هفت‌ماههٔ نخست امسال بالغ بر ۵۹٫۳درصد از کل تسهیلات پرداختی به تأمین سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی تخصیص یافته است. این تسهیلات به‌طور عمده برای تأمین منابع مالی موردنیاز تولیدکنندگان جهت ادامه فعالیت‌های تولیدی و تجاری پرداخت شده‌اند.
نکتهٔ مهم اینکه بعضی بانک‌ها با سخت‌گیری‌های فراقانونی و شرایطی خاص که پیشِ روی متقاضیان می‌گذارند، محدودیت‌هایی در پرداخت این تسهیلات به‌وجود آورده‌اند که باعث شده دسترس‌پذیریِ وام برای عمومِ مردم مشکل‌تر شود.
تسهیلات خُرد در بازار مسکن چه عملکردی دارند؟
حوزهٔ مهم دیگر مسکن است که همیشه جزو بخش‌های پرتنش در بازار تسهیلات بانکی بوده است. اما آمارهای بانک مرکزی حاکی از آن هستند که سهم تسهیلات بانکی پرداختی برای خرید مسکن در سال جاری کاهشی قابل توجه داشته است.
در گذشته تسهیلات مسکن بخشی عمده از تسهیلات پرداختی را به خود اختصاص می‌دادند، اما این رقم طی سال جاری به حدود ۲٫۵درصد کاهش یافته است. این کاهش سهم تسهیلات مسکن در حالی است که بازار مسکن در ایران با مشکلات زیادی مانند افزایش قیمت‌ها و کمبود عرضه مواجه است.
این روند باعث شده اکثریت مردم قادر به خرید خانه نباشند و صرفاً بخشی از تسهیلات بانکی به حمایت از مستأجران و تأمین ودیعه مسکن اختصاص یابد. در شرایطی که نرخ تورم و قیمت مسکن به‌طور پیوسته در حال افزایش است، کاهش تسهیلات برای خرید مسکن می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر اقشار کم‌درآمد و متوسط جامعه بگذارد.
در عین حال، نقدهای زیادی به سیستم اعطای تسهیلات بانکی وجود دارد. بسیاری از کارشناسان عقیده دارند بانک‌ها در پرداخت وام‌ها عملکرد سلیقه‌ای دارند، و به اندازهٔ کافی شفافیت به خرج نمی‌دهند.
عمومِ مردم با مشکلاتی فراوان در مسیر دریافت تسهیلات مواجه هستند، و دسترس‌پذیریِ وام‌های بانکی برای خیلی‌ها، که رتبهٔ اعتباری مناسبی هم دارند، دشوار یا حتی ناممکن شده است.
پلتفرم‌های آنلاین چه تأثیری روی پرداخت تسهیلات دارند؟
با توجه به تغییراتی گسترده که در سیستم بانکی کشور در حال رخ‌دادن است، پلتفرم‌های آنلاینِ اعطای وام هم رشدی قابل توجه داشته‌اند.
این پلتفرم‌ها به‌ویژه در شرایطی که بانک‌ها با مشکلاتی در جذب منابع مالی روبه‌رو هستند، به‌عنوان راهکاری جایگزین برای ارائهٔ خدمات بانکی به مردم مطرح شده‌اند.
وام‌های خردی که از طریق پلتفرم‌های آنلاین ارائه می‌شوند، معمولاً سریع‌تر و راحت‌تر از وام‌های سنتی در اختیار مشتریان قرار می‌گیرند. به همین خاطر بعضی بانک‌ها نیز برای جذب مشتری به ارائهٔ خدمات جدید و متفاوت در قالب وام‌های آنلاین پرداخته‌اند.
پلتفرم‌های آنلاین وام‌دهی در ایران نقشی چشمگیر در تسهیل فرایند اعطای تسهیلات خرد ایفا می‌کنند. در روش سنتی، مشتریان زمان زیادی را برای تکمیل اطلاعات در شعب بانک‌ها صرف می‌کردند، درحالی‌که کسب‌وکارهای کوچک و متوسط غالباً توانایی، زمان یا منابع لازم برای رعایت دستورالعمل‌های بانکی را ندارند.
حالا با ظهور پلتفرم‌های وام‌دهی آنلاین، مانند ازکی‌وام، این محدودیت‌ها تا حد زیادی برطرف شده‌اند و امکان دریافت سریع‌تر و آسان‌تر وام برای متقاضیان فراهم شده است.
این پلتفرم‌ها با بهره‌گیری از فناوری‌هایی مانند زیرساخت‌های ابری، و APIها خدمات مالی را به شکلی تعبیه‌شده ارائه می‌دهند و دیگر نیازی به مراجعهٔ حضوری به بانک‌ها و مؤسسه‌های مالی سنتی یا عبور از فرایندهای طولانی اعتباری نیست.
شرکت‌های فعال در این حوزه خدمات و محصولاتی جدید به سبد خدمات مالی افزوده‌اند، و در عین حال دسترسی بهتری به منابع مالی برای مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط فراهم کرده‌اند.
از سوی دیگر، پلتفرم‌های وام‌دهی دیجیتال نقشی کلیدی در کاهش هزینه‌های عملیاتی و افزایش کارآمدی فرایندهای مالی دارند. آن‌ها با بهره‌گیری از ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی و تحلیل داده می‌توانند پیشنهادهایی متناسب با نیاز هر مشتری ارائه بدهند، و در عین حال نرخ‌های بهرهٔ جذاب‌تری با شرایط بهتر نسبت به کانال‌های سنتی ارائه کنند.
جمع‌بندی
با توجه به آمارهای اخیر بانک مرکزی، به‌نظر می‌رسد بانک‌های کشورمان در اعطای تسهیلات طی سال جاری تغییرات زیادی داشته‌اند. تسهیلات بانکی بیشتر به‌سوی تأمین سرمایهٔ در گردشِ بنگاه‌های تولیدی و همین‌طور خرید کالاهای شخصی از سوی مصرف‌کنندگان نهایی حرکت کرده است.
در عین حال، سهم تسهیلات پرداختی برای خرید مسکن و حمایت از مستأجران کاهش یافته که ممکن است در آینده مشکلات بیشتری برای اقشار آسیب‌پذیر در بازار مسکن ایجاد کند.
اگر به‌عنوان مصرف‌کنندهٔ نهایی، به دنبال دریافت تسهیلات خُرد برای خرید محصولاتی مانند لوازم خانگی، کالاهای دیجیتال، و استفاده از طرح‌های متنوع مالی هستید، سری به ازکی‌وام بزنید. این پلتفرم ارائه‌دهندهٔ وام‌های خُرد، خرید اعتباری و راهکارهای مالی، قرار دارد سبد خرید خانوار ایرانی را در کمترین زمان و با بهترین شرایط ممکن تأمین مالی نماید.