چگونه سرمایهگذاران خطرپذیر بینالمللی را به بازار استارتاپی ایران بیاوریم؟ + ۶ راهکار
طی سالهای اخیر سرمایهگذاری خطرپذیر (VC) بهعنوان ابزاری کلیدی برای توسعهٔ اقتصادهای نوظهور شناخته شده است. این سرمایهگذاری، که بهشکلِ تأمین مالیِ پروژههای نوآورانه و استارتاپها از سوی سرمایهگذاران با پذیرش ریسکهای بالاست، نقشی محوری در تقویت اکوسیستم نوآوری ایفا میکند.
کشور ما با داشتن منابع طبیعی گسترده، نیروی انسانی متخصص، و موقعیت استراتژیک جغرافیایی، ظرفیتهایی بالا برای جذب سرمایهگذاران خطرپذیر از همهجای دنیا دارد.
اما موانعی مختلف، از جمله چالشهای اقتصادی، حقوقی و ساختاری، مسیر جذب این نوع سرمایههای بینالمللی را دشوار کرده است. در این مقالهٔ بلاگ مکس وضعیت کنونی اکوسیستم استارتاپی ایران را بهاختصار مرور میکنیم، و به راهکارهایی برای جلبتوجه سرمایهگذاران خطرپذیر بینالمللی میپردازیم.
اکوسیستم استارتاپی ایران در چه وضعیتی به سر میبرد؟
استارتاپهای ایرانی طی دهههای اخیر رشدی چشمگیر را تجربه کردهاند. فناوری اطلاعات، سلامت دیجیتال، فینتک و تجارت الکترونیک از توسعهیافتهترین حوزههای استارتاپی در کشور ما به شمار میروند.
اما این رشد و توسعه بیشتر در تهران و چند کلانشهر متمرکز بوده است، و بسیاری از استارتاپهای شهرستانی از دسترسی به منابع مالیِ لازم و شبکههای حمایتیِ معمول محروم ماندهاند.
از طرف دیگر سرمایهگذاران خطرپذیر بینالمللی بهدنبال بازارهایی هستند که علاوهبر بازدهی بالا، از زیرساختهای مناسب، ثبات اقتصادی و شفافیت قانونی برخوردار باشند.
ایران، علیرغم ظرفیتهایی که گفتیم، هنوز نتوانسته است چنین شرایطی را برای فعالان بینالمللی فراهم کند. مشکلاتی مانند تورم بالا، تحریمهای اقتصادی و پیچیدگیهای قانونی از مهمترین موانعِ پیشِ روی سرمایهگذاران خارجی برای ورود به بازار ایران به شمار میروند.
چالشهای اصلی جذب سرمایهگذاران خطرپذیر بینالمللی چه هستند؟
مسلماً سرمایهگذاران بینالمللی به بازارهای نوپا و دارای ظرفیتی مثل بازار استارتاپی ایران علاقهمند هستند. اما چه مسائلی باعث میشوند سرمایهشان را به کشور ما نیاورند؟ در این بخش به رایجترین موانعِ حضور VCهای خارجی در ایران میپردازیم.
۱. تحریمهای اقتصادی بینالمللی
تحریمهای بینالمللی را میتوان اصلیترین مانعِ ورود سرمایهگذاران خارجی به ایران و فعالیتشان دانست. تحریمها نهفقط دسترسی به منابع مالی و فناوریهای پیشرفته را محدود کردهاند، بلکه ریسکهای سرمایهگذاری در ایران را تا حد زیادی افزایش دادهاند.
استارتاپهای فناورانه، بهویژه آنهایی که به روابط بینالمللی وابستگی دارند، مانند استارتاپهای مالی یا گردشگری، با مشکلاتی همچون افت درآمد دلاری و محدودیت در تبادلات مالی مواجه میشوند.
البته بعضی استارتاپها، مانند فعالان حوزههای دفاعی و تجهیزاتی، با وجود تحریمهای بینالمللی رشد میکنند، زیرا نیاز کشور به تولید داخلی افزایش مییابد. اما باز هم علاقهٔ فعالان بینالمللی به حضور در چنین بازارهای محدودی کاهش مییابد.
۲. نبود شفافیت در قوانین و سیاستگذاریها
پیچیدگی و تغییرات مکرر در قوانین و مقررات مربوط به سرمایهگذاری خارجی هم عاملی بازدارنده است. سرمایهگذاران خطرپذیر دنبال محیطی باثبات و پیشبینیپذیر هستند.
نبودِ سیاستهای منسجم و قوانین شفاف در ایران تصمیمگیری برای سرمایهگذاران را دشوار میکند. عدم شفافیت در قوانین و سیاستگذاریها چنین تأثیراتی روی فضای استارتاپی و کسبوکارهای ایران میگذارد:
- عدم پیشبینیپذیری و امنیت برای سرمایهگذاران: اگر سیاستها و قوانین واضح و ثابت نباشند، سرمایهگذاران و کارآفرینان نمیتوانند بهدرستی پیشبینی کنند که چگونه باید فعالیتهایشان را انجام بدهند یا چطور با تغییرات قانونی روبهرو شوند.
- افزایش فساد و تبعیض: شفافیت نداشتن در فرایند اخذ مجوزها و ارزیابی محصولات زمینهساز فساد و بیعدالتی میشود. وقتی فرایندها مبهم و بدون نظارت کافی هستند، احتمال ایجاد رانتخواری و سوءاستفاده از قدرت افزایش مییابد.
- آسیب به رقابت عادلانه: اگر بعضی نهادهای دولتی که خود مصرفکنندهٔ محصولات هستند، همزمان بهعنوان مرجع مجوزدهی نیز عمل کنند، رقابت نابرابر بین بخش دولتی و بخش خصوصی ایجاد میشود. چنین رقابتی مانع رشد و توسعهٔ استارتاپها میشود.
- مشکل در جذب نیروی انسانی متخصص: نبود شفافیت در سیاستگذاریها و نهادهای مسئول به کاهش اعتماد متخصصها به سیستم منجر میشود؛ کسانی که ترجیح میدهند در محیطهایی با قوانین روشن و قابل پیشبینی فعالیت نمایند.
- هدررفت منابع و زمان: فرایندهای پیچیده و طولانی در اخذ مجوزها، همراه با نقصهای قانونی و اجرایی، باعث هدررفت منابع و زمان برای کسبوکارها میشود.
بهطور کلی، نبود شفافیت در قوانین و سیاستگذاریها به کاهش کارایی، افزایش هزینهها و مشکلات قانونی برای استارتاپها و کسبوکارهای نوپا منجر میشود و جذب سرمایهگذاران خارجی به چنین بازاری را غیرممکن میسازد.
3. مشکلات زیرساختی
زیرساختهای ضعیف در حوزههایی مانند حملونقل، انرژی و فناوری اطلاعات، جذابیت بازار ایران را برای سرمایهگذاران بینالمللی کاهش داده است. این مسائل، بهویژه در رقابت با کشورهای منطقه که زیرساختهایی پیشرفته دارند، چالشزا به شمار میروند.
علاوهبر موارد بالا رایجترین مشکلاتِ ویژهٔ فضای استارتاپیِ ایران که روند توسعهٔ آنها را با چالش روبهرو میکند هم عبارتاند از:
- اینترنت نامناسب: فیلترینگ، مشکلات دسترسپذیری اینترنت، و هزینهٔ نسبتاً بالای آن بزرگترین مشکلات زیرساختی برای استارتاپهای ایران هستند. بسیاری از کسبوکارها مجبور هستند برای دسترسی به اینترنت آزاد از فیلترشکنها استفاده کنند که هزینههای اضافی به آنها تحمیل میکند.
- ضعف زیرساختهای فنی: کمبود دسترسی به خدمات فنی باکیفیت، بهویژه در حوزههای مربوط به نرمافزار، سختافزار و مشاورههای تخصصی، از دیگر مشکلات استارتاپهاست.
- مشکل در تأمین مالی: کمبود منابع مالی و سرمایهگذاری مناسب چالش دیگری است که اصلاً موضوع همین مقالهٔ مکس هم هست. استارتاپها برای رشد به سرمایهگذار قدرتمند نیاز دارند، اما در فضای اقتصادی ایران، سرمایهگذاران تمایل کمتری به سرمایهگذاری روی استارتاپها دارند.
- کمبود نهادهای پشتیبان: استارتاپهای ایرانی، بهویژه آنهایی که در شهرستانها فعالیت میکنند دچار کمبود در پشتیبانیِ نهادی، مثل شتابدهندهها و سازمانهای تخصصی هستند که بتوانند خدمات مشاورهای، فنی و مالی ارائه بدهند.
همهٔ این مشکلات زیرساختی در کنار چالشهای دیگر، توانایی استارتاپها برای رشد و توسعه، و در نتیجه تمایل سرمایهگذاران خطرپذیر بینالمللی برای حضور در این فضا را کاهش دادهاند.
4. عدم تعامل با شبکههای بینالمللی
تعامل محدود با شبکههای جهانی و غیبت در رویدادهای بینالمللی، مانع معرفی ظرفیتهای ایران به سرمایهگذاران خارجی شده است. مسلماً حضور فعال در چنین فضاهایی میتواند زمینهساز جذب سرمایهگذاریهای جدید باشد.
از طرف دیگر تعامل نداشتن با شبکههای بینالمللی باعث کاهش دسترسی به فرصتهای تجاری، منابع مالی و مشاورههای تخصصی میشود. استارتاپها از تجربه و دانش جهانی بیبهره میمانند و شانس جذب سرمایهگذاران خارجی کاهش مییابد.
ضمن آنکه چنین رویکردی روی تمایل به توسعهٔ برند، جذب استعدادهای بینالمللی و ورود به بازارهای جهانی تأثیری منفی میگذارد. در نهایت هم استارتاپها در رقابت جهانی عقب میافتند و از روندهای نوآورانه محروم میشوند.
5. مشکلات خروج سرمایه
نبود ساختارهای مناسب برای نقدکردن سرمایه هم از موانع اصلیِ جذب سرمایهگذاران خارجی به کشور ماست. سرمایهگذاران خارجی اغلب نگرانِ عدم امکان بازگشت سریع سرمایهشان هستند.
طبق گزارشهای جهانی، کشورهایی با مشکلات شبیه ایران، معمولاً نرخ جذب سرمایهگذاری کمتری دارند. برای مثال، در کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، بیش از ۵۰درصد سرمایهگذاران خطرپذیر بهخاطر چنین مشکلاتی از ورود به بازارهای خاص خودداری میکنند.
بدون راهکارهای خروج مناسب، استارتاپها در ایران نمیتوانند از پتانسیل جذب سرمایهگذاران خارجی بهرهبرداری کامل داشته باشند و رشد آنها محدود خواهد ماند.
راهکارهای جذب سرمایهگذاران خطرپذیر بینالمللی چه هستند؟
حالا برای رفع این چالشها و ایجاد جذابیت بیشتر برای سرمایهگذاران خطرپذیرِ جهانی چه باید کرد؟ در این بخش به چند راهکار میپردازیم که میتوانند تفاوتهای بزرگی برای بازار استارتاپی ایران رقم بزنند.
1. ایجاد ثبات در سیاستگذاریها
تدوین قوانین شفاف و پایدار از گامهای اساسی برای جلبِ توجه سرمایهگذاران خارجی است. ایجاد چهارچوب قانونی مشخصی که سرمایهگذاران بتوانند به آن اعتماد کنند، اولین قدم برای جذب سرمایههاست.
2. رفع تحریمها و توسعهٔ دیپلماسی اقتصادی
تلاش برای کاهش تحریمهای اقتصادی و تقویت روابط دیپلماتیک با کشورهای مختلف دسترسی ایران به منابع مالی بینالمللی را تسهیل میکند. دیپلماسی اقتصادی فعال، از طریق ایجاد توافقات منطقهای و همکاریهای مشترک، فرصتهایی جدید ایجاد میکند.
3. تقویت زیرساختها
سرمایهگذاری روی زیرساختهای کلیدی مانند حملونقل، انرژی و فناوری اطلاعات، میتواند نقشی اثرگذار در افزایش جذابیت بازار ایران ایفا نماید. این اقدامات نهفقط شرایطی بهتر برای استارتاپها فراهم میکنند، بلکه اعتماد سرمایهگذاران را هم جلب میکند.
۴. ارائهٔ مشوقهای مالیاتی و حمایتی
مشوقهایی مانند تخفیفهای مالیاتی برای سرمایهگذاران خارجی میتواند جذابیت سرمایهگذاری در ایران را افزایش بدهد. ایجاد صندوقهای حمایتی مشترک میان دولت و بخش خصوصی هم به کاهش ریسک سرمایهگذاری کمک میکنند.
5. تقویت تعاملات بینالمللی
حضور فعال در رویدادهای بینالمللی، نمایشگاههای فناوری و مسابقات نوآوری ظرفیتهای بازار ایران را به سرمایهگذاران خارجی معرفی میکند. ایجاد دفاتر بینالمللی برای معرفی فرصتهای سرمایهگذاری هم راهکاری مؤثر است.
6. ایجاد ساختارهای مناسب برای خروج سرمایه
برای کاهش نگرانی سرمایهگذارانِ بینالمللی باید ساختارهایی برای خروج آسان سرمایه ایجاد شود. برای نمونه، تدوین قوانین مشخص برای فروش سهام، بازخرید سرمایه و تسهیل انتقال ارز راهکارهای پُرطرفداری در بازارهای بینالمللی هستند.
کلام آخر
حضور سرمایهگذاران خطرپذیر بینالمللی در ایران تحولی بزرگ در اکوسیستم نوآوری کشور ایجاد میکند. این نوع سرمایهگذاری، علاوهبر تقویت استارتاپها و ایجاد فرصتهای شغلی، به انتقال فناوریهای پیشرفته و افزایش رقابتپذیری اقتصادی منجر میشود.
اما تحقق این اهداف مستلزم رفع موانع موجود و اتخاذ سیاستهای حمایتی و تشویقی است. با ایجاد زیرساختهای مناسب، شفافیت در قوانین و تعاملات گسترده بینالمللی، ایران میتواند به یکی از مقاصد جذاب برای سرمایهگذاران خطرپذیر تبدیل شود.